Tatiana López do Río é licenciada en Química pola Universidade de Santiago de Compostela, CEO e conselleira delegada de Nanogap, empresa pioneira no desenvolvemento de tecnoloxías como as nanopartículas ou os clústeres cuánticos atómicos (AQCs). Con ela falamos sobre o papel de Galicia e o seu tecido empresarial innovador no marco da transición enerxética.

Como creceu a empresa desde o seu inicio e cales foron os principais logros?

As empresas de base tecnolóxica e con tecnoloxía disruptiva como a nosa teñen un crecemento lento nas fases de desenvolvemento, que é cando máis valor se xera a través das patentes e o coñecemento xerado. Hoxe Nanogap conta cunha familia importante de patentes xa concedidas en oficinas tan relevantes como a europea, a xaponesa ou a americana. Nanogap foi ademais capaz de patentar non só o proceso produtivo e aplicacións dos AQCs (do inglés Clústeres Cuánticos Atómicos, que son partículas sub-nanométricas), senón que tamén temos patentes do produto, xa que Nanogap é a única empresa no mundo en conseguir este produto estable a gran escala.

Ademais das patentes, os principais logros inclúen varios premios que recibimos ao longo da historia da compañía, sendo o último en decembro do ano pasado, 2021, o premio da aceleradora de Heraeus, unha empresa alemá con case 30 millóns de euros de facturación que seleccionou a 20 empresas/tecnoloxías de 12 países distintos e elixiu ás 5 de maior potencial, sendo Nanogap unha das elixidas polas excelentes propiedades catalíticas demostradas polos AQCs.

Tamén cabe destacar dentro dos logros, o desenvolvemento da tecnoloxía AQCs para o desenvolvemento de fármacos, resultados que deron lugar á creación dunha nova start up, Arjuna Therapeutics. E máis recentemente, a creación de HySun Energy, empresa dedicada ao deseño de fotorreactores para a produción de hidróxeno limpo baseado nas propiedades fotocatalíticas dos AQCs. Para este último proxecto conseguiuse financiamento a través dos proxectos Misións do CDTI da convocatoria do 2021, conseguindo unha puntuación altísima e no que se está traballando desde hai case un ano cun forte consorcio que inclúe a Tewer Engineering, empresa de alto recoñecemento internacional en CST (da inglés Tecnoloxía de Concentración Solar).

Que achega Galicia ao mundo dos novos materiais e que utilidade concreta conseguiron darlle á nanotecnoloxía?

Hoxe Galicia conta con empresas con tecnoloxía moi disruptiva non só no ámbito da nanotecnoloxía e os nanomateriais, senón tamén no sector biotecnolóxico (mostra diso é o gran traballo de Bioga e de todas as empresas que aglutina a asociación galega de biotecnoloxía, como Galchimia ou AMS Lab), o sector enerxético (como é a recente creación de HySun Energy, na produción de hidróxeno limpo ou todo o traballo que está a liderar Reganosa na implementación industrial de avances tecnolóxicos na produción de hidróxeno) ou no sector da dixitalización (onde hai varias empresas punteiras entre as que se atopa Situm). Os nanomateriais son os bloques que constrúen e fan posibles algúns dos avances tecnolóxicos máis potentes do futuro próximo en todos eses sectores. Galicia, desde empresas moi disruptivas e de relativa recente creación como Nanogap, ou outras xa moito máis consolidadas pero que seguen mantendo a innovación no seu ADN como Gairesa, ofrece ao mundo a oportunidade de solucionar problemas ata o de agora insolubles ou que son a porta de entrada de avances en sectores como a saúde ou a enerxía que terán un gran impacto na nosa sociedade.

É a primeira empresa en España que produce nanopartículas magnéticas e metálicas e a primeira do mundo que dá paso á produción industrial de agrupacións industriais cuánticos atómicos (AQCs). Que achega a experiencia de ser punteiros desde Galicia?

Nanogap é a primeira empresa no mundo en producir a escala industrial Clústers Cuánticos Atómicos (do inglés, AQCs). Trátase de partículas sub-nanométricas cuxa estrutura electrónica confírelles unhas propiedades totalmente únicas. É coma se os materiais que coñeciamos ata o de agora, e cuxos elementos básicos recolle a táboa periódica, fosen só a punta do iceberg, e grazas á nanotecnoloxía e aínda máis ao espazo sub-nanométrico, atopámonos que xogando só co tamaño descóbrese unha terceira dimensión da táboa periódica. Ser punteiros desde Galicia achega unha oportunidade aos nosos tecnólogos, doutorandos, post-docs... de quedar na súa terra, ou volver á súa terra para traballar en proxectos e tecnoloxía altamente competitiva a nivel mundial e isto ofrécelle a empresas como Nanogap unha canteira de grandes profesionais volvendo do estranxeiro a casa ou estudantes brillantes introducíndose ao mundo laboral. Ademais, en Galicia hai un apoio moi forte desde os fondos europeos, nacionais e galegos para este tipo de iniciativas, e a empresas como Nanogap dásenos visibilidade institucional que nos axuda a posicionarnos no ámbito rexional, nacional e europeo.

Incorporaron a nanotecnoloxía ao sector sanitario e máis recentemente ao enerxético, en cal deles se conseguiron mellores resultados?

Son dous sectores no que a nanotecnoloxía e os nanomateriais están a ofrecer un mundo novo de oportunidades ao desenvolvemento de fármacos ou á produción de novas fontes de enerxía renovable.

Como dicía, Nanogap constituíu dúas filiais, a primeira, Arjuna Therapeutics, que está a desenvolver un fármaco contra o cancro cun mecanismo totalmente disruptivo e único que ten un potencial altísimo. Aínda é moi cedo para falar de éxito xa que se atopa en fase preclínica, pero os resultados obtidos ata o de agora son moi prometedores.

A segunda, HySun Energy, constituíuse recentemente e trátase dunha empresa de enxeñería que está a desenvolver un proceso de produción de hidróxeno 100% limpo totalmente único no mundo. Trátase dun proceso que utiliza a luz solar mediante CST (Tecnoloxía de Concentración Solar) para separar a molécula de auga en osíxeno e hidróxeno mediante un proceso fotocatalítico, cuxas economías de escala prometen poder chegar a prezos altamente competitivos cunha enerxía 100% limpa e por tanto con 0% de emisións. Esta tecnoloxía atópase en TRL 4 (dentro das escalas de desenvolvemento tecnolóxico nas que unha TRL 1 é unha idea conceptual de laboratorio e TRL10 se trata dunha tecnoloxía totalmente desenvolvida e lista para a súa comercialización).

Que papel xoga Galicia e o seu tecido empresarial innovador no marco da transición enerxética?

Galicia xoga un papel moi importante non só polas achegas tecnolóxicas tan disruptivas e únicas como o de HySun Energy, que xa espertou interese entre as grandes empresas enerxéticas, senón tamén polos seus recursos naturais tanto de vento como de 9 sol (chegando a máis de 3.000h equivalentes de sol nalgunhas zonas do mapa galego). Hoxe en día Europa está a apostar polo hidróxeno como a enerxía do futuro, é un dos materiais máis abundantes do noso planeta (número 10 na clasificación), ten 2,7 veces o poder calorífico da gasolina e estase desenvolvendo tecnoloxía para poder extraelo, almacenalo e transportalo de forma eficiente. No caso da electrólise, nun estado máis avanzado que a fotocatálisis, pode estar preto dun 70% de enerxía limpa (dependendo do mix enerxético do país, xa que a electrólise necesita conexión á rede eléctrica durante a ausencia de enerxía renovable), e no caso da fotocatálisis podería chegar ao 100% de enerxía limpa, pero esta atópase nun estado de desenvolvemento máis temperán. Ambas tecnoloxías son en gran medida complementarias e será a colaboración de todo o sector industrial e todas estas tecnoloxías o que poderá ofrecer solucións enerxéticas a medida segundo a aplicación, a zona xeográfica ou o nicho de mercado/industrial concreto (mobilidade, transporte, industria, fogares...).

Que supuxo o proceso de reestruturación acometido no ano 2019?

En Nanogap contamos actualmente co apoio de XesGalicia, Repsol Energy Venture (o brazo investidor de Repsol) e un novo grupo investidor nacional, Feynman Technologies, que seguen apoiando Nanogap tras uns anos especialmente complicados para toda a economía, como foron o 2020 e o 2021. Hoxe estamos a traballar mellor que nunca e cos apoios financeiros e estratéxicos adecuados para continuar un camiño no que non faltan obstáculos, pero con tanta ou máis ilusión que nunca, porque cada paso posiciónanos máis preto para que a nosa tecnoloxía galega de AQCs teña un impacto directo no beneficio de toda a sociedade.

Que portas lles abriu contar cunha filial en Silicon Valley?

No seu momento para todo o desenvolvemento das aplicacións de electrónica e IoT (do inglés Internet of Things) foi crítico, pero na actualidade non é un punto especialmente estratéxico aínda que si unha boa porta de entrada para todo o mercado americano.

Para conseguir o éxito da empresa foi máis importante reter talento ou incorporar investigadores de fóra?

Ambas cousas son igual de importantes para empresas como Nanogap, nas que é moi complicado incorporar talento o cal é imprescindible a medida que crece a empresa. Os científicos e tecnólogos son en realidade a esencia da empresa e a nosa capacidade de crecer depende de dúas cousas, o financiamento e a capacidade de ir solucionando os problemas únicos que xorden ao desenvolver tecnoloxía única. E por iso igual de importante é conseguir novo talento como reter ao que xa se incorporou. Estamos moi orgullosos de cada persoa que compón o equipo de Nanogap e orgullosos da baixa rotación que sufriu a empresa a pesar de que as start ups pasan por momentos complicados que xuntos superamos e celebramos xuntos. Arturo López Quintela, catedrático de química física da Universidade de Santiago de Compostela, segue sendo a alma científica-tecnolóxica de Nanogap e a el sumáronse recentemente científicos tan potentes como David Buceta ou Iria Rodríguez, entre outros.